Ngày này năm xưa: Phạm Tuân - người châu Á đầu tiên bay vào vũ trụ

Đúng ngày này cách đây 38 năm, Trung tướng Không quân, Phi công, Nhà du hành vũ trụ Phạm Tuân cùng với Nhà du hành vũ trụ Xô viết Viktor Vassilyevich Gorbatko được phóng vào không gian từ sân bay vũ trụ Baikonur trên tàu Soyuz 37 vào ngày 23 tháng 7 năm 1980, tức ngày 12 tháng 6 âm lịch năm Canh Thân, và trở về Trái Đất ngày 31 tháng 7 trên tàu Soyuz 36. Họ thực hiện nhiệm vụ trên trạm không gian Salyut 6 cùng với hai nhà du hành vũ trụ Xô viết khác.

Trong toàn bộ thời gian trên quỹ đạo, Phạm Tuân đã tiến hành các thí nghiệm về hòa tan các mẫu khoáng chất trong tình trạng không trọng lực. Ông cũng tiến hành các thí nghiệm cây trồng trên bèo hoa dâu. Phạm Tuân cũng chụp ảnh Việt Nam từ quỹ đạo Trái Đất. Phạm Tuân ở trong không gian trong vòng 7 ngày, 20 giờ và 42 phút. Ông đã thực hiện tổng cộng 142 vòng quỹ đạo quanh Trái Đất.

Phạm Tuân kể, nhiều người đồn thổi ông chỉ "đi ké" nhà du hành vũ trụ Gorbatko chứ không có vai trò gì. Phạm Tuân khẳng định lại: "Tôi cho rằng những người đó không hiểu gì về chuyến bay vũ trụ. Con tàu vũ trụ đòi hỏi phải có hai người điều khiển. Gorbatko là người lái chính, điều khiển con tàu. Còn tôi là lái phụ, phụ trách các thông số kỹ thuật, bảng điều khiển. Việc phối hợp lái chính-lái phụ phải ăn khớp, không thể có chuyện người này điều khiển còn người kia chỉ ngồi nhìn". Ông cũng bị đàm tiếu về việc mang bèo hoa dâu lên vũ trụ, cho rằng ông "thiên vị" quê nhà Thái Bình chuyên "băm bèo cho lợn ăn". Phạm Tuân cho biết: Chuyện mang bèo đi là do đội ngũ các nhà khoa học quyết định, chứ ông không thể thích mang gì thì mang. Bèo hoa dâu dễ sinh sôi nảy nở, hút khí cacbonic, sản sinh ra oxy. Trên vũ trụ lại có rất nhiều tia nhiễm xạ có tác động lên con người, lên sinh vật tạo nên sự đột biến sinh học, và mang bèo hoa dâu lên là để phục vụ mục đích nghiên cứu này.

Một con tem Liên Xô năm 1980 in hình hai phi công vũ trụ Viktor Vassilyevich Gorbatko và Phạm Tuân

Với thành tích này, ông được trao tặng danh hiệu Anh hùng Lao động Việt Nam (1980), kèm theo Huân chương Hồ Chí Minh ở tuổi 33, cấp bậc trung tá. Cùng năm đó, ông cũng vinh dự trở thành một trong những người nước ngoài đầu tiên được trao tặng danh hiệu Anh hùng Liên Xô, kèm theo Huân chương Lenin. Như vậy ông là người Việt Nam duy nhất ba lần được trao tặng danh hiệu Anh hùng (Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân và Anh hùng Lao động của Việt Nam, Anh hùng Liên Xô).

Ông Tuân cho rằng, là con người ở dưới đất thì ai cũng muốn bay lên trời một lần cho biết, trong khi bản thân ông là phi công lại khao khát bay lên vũ trụ. Ông cho biết, trên vũ trụ là một cảm giác bềnh bồng trong không gian, được nhìn trái đất lơ lửng giữa không gian. Đó là cảm giác hiếm có và không thể nào quên.

"Lúc đó, không phải Việt Nam, Liên Xô hay một nước nào, mà trái đất chính là quê hương của các phi công. Sự sung sướng nhất của phi công là sau giờ làm việc rồi thì có ít phút nghỉ ngơi, nghĩ ngợi về trái đất, gia đình, người thân", ông nói.

Phạm Tuân ở trong không gian trong vòng 7 ngày, 20 giờ và 42 phút. Ông thực hiện tổng cộng 142 vòng quỹ đạo quanh trái đất. Hai nhà du hành vũ trụ đã tiến hành gần 40 thí nghiệm viễn thám hàng không, hòa tan các mẫu khoáng chất và các thí nghiệm cây trồng trên bèo hoa dâu.

Nhắc về người bạn đồng hành - anh  hùng Gorbatko - tướng Tuân luôn dành sự trìu mến khi gọi ông là thầy. Trên chuyến tàu đó, Gorbatko là lái chính, điều khiển con tàu còn ông lái phụ, điều chỉnh các thông số, bảng điều khiển. Sau chuyến đi cùng nhau, hai ông trở nên thân thiết và thường xuyên thăm nhau sau đó. 

"Đầu năm ngoái chúng tôi còn gặp nhau ở Việt Nam, ông ấy tâm sự có khi đây là chuyến sang nước mình cuối cùng vì sức khỏe đã yếu. Không ngờ, dự cảm đó thành sự thật", ông Tuân ngậm ngùi khi nhắc đến Gorbatko, người đã qua đời tại Nga vào tháng 5 sau đó.

Trung tướng Phạm Tuân giao lưu với học sinh, sinh viên. Ảnh: Mạnh Tùng.

Kết thúc buổi trò chuyện, tướng Tuân cho rằng cuộc sống vũ trụ khắc nghiệt nên ngoài trình độ kỹ thuật, phi công vũ trụ phải có ý chí bền bỉ, tâm lý vững vàng. Ông mong các bạn trẻ sẽ có nhiều người bay vào vũ trụ hơn để nghiên cứu khoa học, mang lợi ích về cho đất nước.

Phạm Tuân sinh ngày 14/2/1947 tại xã Quốc Tuấn, huyện Kiến Xương, tỉnh Thái Bình. Năm 1965, tốt nghiệp Trường phi công quân sự ở Liên Xô.

Đêm 27/12/1972, ông bắn rơi một máy bay B52 của Mỹ, trở thành người đầu tiên bắn hạ được loại máy bay này từ trên không và trở về an toàn. Năm 1973, được phong danh hiệu Anh hùng Lực lượng Vũ trang nhân dân.

Cùng với nhà du hành vũ trụ Xô viết Viktor Vassilyevich Gorbatko, ông được phóng vào không gian từ sân bay vũ trụ Baikonur trên tàu Soyuz 37 ngày 23/7/1980 và trở về trái đất ngày 31/7/1980.

Ông được phong Anh hùng Lao động Việt Nam năm 1980 và trở thành một trong những người nước ngoài đầu tiên được trao tặng danh hiệu Anh hùng Liên Xô và Huân chương Lenin.

Năm 1989, Phạm Tuân là Phó tư lệnh Chính trị Quân chủng Không quân, rồi được phong hàm Trung tướng, giữ chức Tổng cục trưởng Tổng cục Công nghiệp Quốc phòng trực thuộc Bộ Quốc phòng. Ông nghỉ hưu từ cuối năm 2007. 

Nguồn: Tổng hợp